टिकाराम विष्ट
जीवन अनिश्चितताले भरिएको छ । हरेक दिन मानिसहरू सपना देख्छन्, महत्वकांक्षा राख्छन्, आफ्नो भविष्यप्रति आशावादी हुन्छन्, तर त्यो यात्रा कहिले, कहाँ, कसरी अन्त्य हुन्छ भन्ने कुरा कोही पनि जान्दैन । जीवन यति अनिश्चित छ कि एकै क्षणमा हर्ष र खुसीको संसार दुःख र शोकमा बदलिन सक्छ ।
हालैको धादिङको झ्याप्ले खोलामा भएको पहिरोले यस्तो नै कठोर यथार्थलाई हामीलाई सम्झायो । दुई जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी, उनीहरूको आमा र अन्य विभिन्न क्षेत्रका धेरै मानिसहरूको मृत्यु भयो । उनीहरू सपना बोकेर अघि बढिरहेका थिए, भविष्यप्रति ठूलो आशा राखेका थिए, तर सबै कुरालाई नियतिले कसरी एकै झट्कामा समाप्त गरिदियो । बंगलादेशको एक अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा सहभागी हुन हिँडेका ती बालबालिकाहरूको जीवन पहिरोले एकैपल्ट समाप्त भयो। गाडीमा सवार अरू मानिसहरू पनि यसै घटनाको शिकार बने । कसैले पनि कल्पना गरेको थिएन कि त्यो यात्रा उनीहरूको अन्तिम यात्रा बन्नेछ ।
जीवन र मृत्युको अस्थिरता
मानव जीवन अनिश्चित छ, र यसको अन्त्य कहिले हुन्छ भन्ने कुरा कसैले पनि पूर्वानुमान गर्न सक्दैन । प्राचीन महाकाव्य महाभारत मा यक्षले युधिष्ठिरलाई सोधेको प्रश्न आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छः “संसारको सबैभन्दा ठूलो आश्चर्य के हो? “युधिष्ठिरले जवाफ दिए, “मानिस हरेक दिन मृत्यु देख्छ, तर सोच्छ कि ऊ कहिल्यै मर्ने छैन।“ मृत्युको वास्तविकता हामीलाई बारम्बार देखिन्छ, तर हामी यसलाई हृदयले स्वीकार्न चाहँदैनौं । जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी, आमा, र अन्य यात्रुहरू, जसले आफ्नो जीवन गुमाए, उनीहरूको मृत्युले यो यथार्थको कति कठोर रूपमा पुनः पुष्टि गर्यो ।
यस्तो घटना केवल एक शोकको विषय मात्र होइन, यो हाम्रो जीवनको मूल्यबारे गहिरो चिन्तनको विषय पनि हो। ती निर्दोष बालबालिकाका सपना के थिए होलान ? उनीहरूको भविष्यको महत्वकांक्षा कति ठूलो थियो होला ? आमा र अरू मानिसहरूका मनमा कति योजनाहरू थिए होलान ? तर मृत्युको एक झट्काले ती सबै सपना र आशाहरूलाई समाप्त गरिदियो ।
मृत्युको अटलता र ऐतिहासिक उदाहरणहरू
मानव सभ्यताको इतिहासमा अनगिन्ती यस्ता उदाहरणहरू पाइन्छन्, जहाँ जीवनको अस्थिरता र मृत्युको अटलताले मानिसलाई चकित बनाएको छ । जस्तै, प्रसिद्ध कवि जॉन किट्स, जसले आफ्नो जीवनलाई छोटो उमेरमै गुमाए, मृत्यु र जीवनबीचको संघर्षलाई बारम्बार आफ्नो कवितामा उजागर गरेका छन् । आफ्नो कवितामा, किट्सले मृत्युको अप्रत्याशितता र जीवनको नश्वरतालाई साहित्यिक रूपमा प्रकट गरेका छन् । उनले “Ode to a Nightingale” मा जीवनको दुःख, पीडा, र मृत्युमा शान्तिको खोजलाई लेखेका छन् । किट्सले जीवनको नश्वरतालाई आत्मसात गरेका थिए, र मृत्यु कसैको नियन्त्रणमा छैन भन्ने कुरा प्रस्ट पारेका थिए ।
त्यस्तै, महात्मा गान्धीको जीवन पनि मृत्युको अप्रत्याशितताको उदाहरण हो। शान्ति र अहिंसाको बाटोमा हिँडिरहेका गान्धीजीको जीवन हत्या गरेर समाप्त गरियो । उनले लाखौं मानिसहरूलाई प्रेरित गरे, तर उनी पनि मृत्युको क्रूरताको शिकार भए । यो घटना स्पष्ट उदाहरण हो कि मृत्युले कसैलाई भेदभाव गर्दैन, चाहे मानिस कति नै महान् किन नहोस्।
मृत्युको सामूहिक पीडा
धादिङको पहिरोमा जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी र उनका आमाका अलावा, अरू थुप्रै यात्रुहरूको पनि दुःखद निधन भयो । उनीहरूका आफ्नै कथाहरू थिए, सपना थिए, तर ती सबै सपनाहरू पहिरोले बगाएर लग्यो । पहिरोमा मृत्यु हुनेहरूमा केवल एउटा परिवार मात्र थिएन, विभिन्न क्षेत्रका, विभिन्न जीवनका, र फरक–फरक उद्देश्य बोकेका मानिसहरू थिए । ती सबैका लागि त्यो यात्रा एक साधारण यात्रा थियो, तर अचानक मृत्युले उनीहरूको जीवनलाई एकपल्टमा समाप्त गरिदियो ।
जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी बंगलादेशमा हुने अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनमा भाग लिनका लागि निस्किएका थिए । उनीहरूले सोचेका थिए कि त्यो यात्रा उनीहरूको ज्ञान र अनुभवमा वृद्धि गराउनेछ, तर नियतिले उनीहरूको यात्रा पहिरोमा समाप्त गरिदियो । त्यो गाडीमा सवार अरू मानिसहरू पनि आ–आफ्ना कामका लागि यात्रा गरिरहेका थिए, तर सबैको यात्रा एकैपल्टमा मृत्युसँग टुंगियो । यी घटनाले जीवनको निस्सारता र मृत्युको अवश्यंभाविता हामीलाई बारम्बार देखाउँछ ।
समाज र मृत्युको दृष्टिकोण
धादिङको घटनामा जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी, आमा, र अरू धेरै मानिसहरूको मृत्युले हामीलाई गहिरो सोच्न बाध्य बनाउँछ । हामी किन सधैं आफ्नो महत्वाकांक्षामा लिप्त हुन्छौं ? किन हामी मृत्युलाई टाढा राखेर जीवनको मोहमा बाँधिन्छौं ? समाजले विभिन्न तरिकाले मृत्युलाई हेर्दछ । हिन्दू धर्मले मृत्यु केवल शरीरको अन्त्य मात्र हो, आत्मा अमर छ, र मृत्यु अर्को जीवनको सुरुवात हो भनी विश्वास गर्छ । हिन्दू धर्मले मृत्युको डरलाई कम गरेर जीवनलाई सार्थक बनाउने दृष्टिकोण दिन्छ ।
बौद्ध धर्मले पनि मृत्युलाई जीवनको अवश्यंभावी भागको रूपमा लिन्छ । बौद्ध धर्मको शिक्षाले मानिसलाई मृत्यु एक प्राकृतिक प्रक्रिया हो, र पुनर्जन्मको चक्रलाई स्वीकार गर्न सिकाउँछ । बौद्ध दर्शनमा जीवनको अस्थिरता र मृत्युपछि पुनर्जन्मको विश्वासले मानिसलाई मृत्युप्रति डराउनुको सट्टा जीवनलाई बढी माया गर्न सिकाउँछ ।
तर पश्चिमी समाजमा भने मृत्युलाई एकदम निराशाजनक रूपमा लिइन्छ । यहाँ मृत्यु जीवनको अन्त्य मानिन्छ, जसले गर्दा मानिसहरूमा मृत्युप्रति डर गहिरो हुन्छ । जीवनलाई निरन्तरता दिन, अमर बन्ने प्रयासमा मानिसहरू मृत्युको सामना गर्न डराउँछन् । तर, मृत्यु नै जीवनको अन्तिम सत्य हो भन्ने कुरा बुझ्न सकेमात्र हामीले जीवनलाई पूर्ण रूपमा बुझ्न र अनुभव गर्न सक्दछौं ।
मृत्युको सन्देश
धादिङको पहिरोले मृत्युप्रति हाम्रो दृष्टिकोणलाई परिवर्तन गर्न बाध्य बनाउँछ । जीवन क्षणिक छ, र मृत्युको अनिश्चितता हरेक दिनको वास्तविकता हो । हामीले सधैं सोच्नुपर्छ कि यो जीवनमा केही निश्चित छैन, र मृत्युको मुखमा सबै समान हुन्छन् । चाहे त्यो जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी होउन्, आमा होउन्, वा गाडीमा सवार अन्य मानिसहरू, सबैले आफ्नो यात्रा अचानक समाप्त भएको देखे ।
मृत्युले हामीलाई यो सन्देश दिन्छ कि जीवनलाई पूर्ण रूपमा जिउनु आवश्यक छ । जीवनको हरेक क्षणलाई महत्त्व दिनु पर्छ, अरूसँग माया बाँड्नुपर्छ, र हामीले गरेका कामले मात्र हाम्रो जीवनको मूल्य निर्धारण गर्न सक्छ । जीवन अस्थायी छ, र त्यसको अन्त्य एकदिन न एकदिन अवश्य हुन्छ । तर मृत्यु आउनु अगाडि, हामीले के गर्नेछौं भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण छ ।
धादिङको पहिरोले जुम्ल्याहा दाजु–बहिनी, आमा, र अन्य मानिसहरूको जीवन लियो । उनीहरूको मृत्युले हाम्रो हृदयलाई गहिरो चोट पुर्याउँछ, तर यसले हामीलाई जीवनको अस्थिरता र मृत्युको अटलताबारे सोच्न बाध्य बनाउँछ । मृत्यु एक सत्य हो, जसलाई अस्वीकार गर्न सकिँदैन । जीवन अस्थिर छ, र हामीले यसको प्रत्येक क्षणलाई मूल्यवान बनाउनुपर्छ । मृत्युले हामीलाई जीवनको मूल्य बुझाउँछ, र जीवनलाई सार्थक बनाउने प्रयास गर्न प्रेरित गर्छ ।
